(Νέα) Διάσωση των τραπεζών, ή διάσωση των λαών;

του Δημήτρη Καζάκη

«Το καλοκαίρι του 2012 προσφέρει μια απόκοσμη ηχώ του 2008. Οι αγορές σηματοδοτούν ανησυχία για μια σημαντική κατηγορία περιουσιακών στοιχείων,» γράφει στην Financial Times o πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας και πρώην στέλεχος της Goldman Sachs, Ρόμπερτ Ζέλικ. Αναφέρεται στην κατάσταση του κρατικού χρέους που έχει ξεφύγει πια στην ευρωζώνη. Οι πολιτικές υστερικής λιτότητας δεν αποδίδουν. Κι επομένως τίθεται όλο και πιο επιτακτικά το δίλλημα: (νέα) διάσωση των τραπεζών, ή διάσωση των λαών;

Η απάντηση βέβαια για τον Ζέλικ είναι περισσότερο από προφανής: Χρειάζεται μια νέα ακόμη πιο κοστοβόρα διάσωση των τραπεζών. Κι επειδή οι κρατικοί προϋπολογισμοί των χωρών της ευρωζώνης στενάζουν από τα κόστη της πρώτης διάσωσης που στοίχισε πάνω από 3 τρις ευρώ τα προηγούμενα δυο χρόνια, να τι προτείνει: «Οι χώρες πρέπει να είναι έτοιμες να προχωρήσουν σε ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών τους με πόρους από τον μελλοντικό Σταθερό Μηχανισμό Στήριξης (ESM)».

Μα στις αρχές του 2012 η ΕΚΤ δεν διοχέτευσε σχεδόν άτοκα δάνεια της τάξης άνω του 1 τρις ευρώ στις τράπεζες; Τι απέγιναν και τώρα οι τράπεζες χρειάζονται νέα γενναία ενίσχυση; Πήγαν...

πρωτίστως και κυρίως σε αγορές κρατικών ομολόγων προκειμένου να συγκρατήσουν το κόστος δανεισμού για Ιταλία και Ισπανία ώστε να μην ξεπεράσει το 6,5-7%. Τζίφος η όλη υπόθεση. Ανώτερο στέλεχος της ΕΚΤ δηλώνει στην Financial Times ότι δεν αποκλείεται καθόλου ένας νέος γύρος δανειακής σχεδόν άτοκης ενίσχυσης της ρευστότητας των τραπεζών με πάνω από 1,7 τρις ευρώ. Αν γίνει κάτι τέτοιο, θα συμβεί μέσα στο καλοκαίρι του 2012.

Γιατί γίνεται αυτό; Διότι οι παρεμβάσεις της ΕΚΤ στην αγορά κρατικών ομολόγων στην ευρωζώνη δεν επαρκούν για να συγκρατήσουν την κρίση δανεισμού και έτσι έχουν επιστρατευθεί οι τράπεζες. Όμως η χρηματοδότηση των τραπεζών προκειμένου  να αγοράζουν κρατικά ομόλογα για να κρατούν χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία και άλλες στις αγορές, δεν οδηγεί παρά σε περεταίρω δραματική επιδείνωση της κρίσης.

Η τακτική αυτή της ΕΚΤ να δανειοδοτεί τράπεζες για να αγοράζουν κρατικά ομόλογα έχει στοιχίζει μέχρι τώρα γύρω στο 10% του ετήσιου ΑΕΠ της ευρωζώνης. Επειδή όμως η ΕΚΤ δεν είναι σε θέση να κόψει πρόσθετο νωπό χρήμα, όπως κάνει η Fed, τότε το ρευστό προς τις τράπεζες πρέπει να αφαιρεθεί από την νομισματική κυκλοφορία της πραγματικής οικονομίας. Αν προσθέσουμε σ' αυτό την τροφοδότηση των τραπεζών της Ελλάδας, της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας με ρευστό χρήμα του μηχανισμού ELA, τότε το πρόβλημα για την πραγματική οικονομία της ευρωζώνης είναι τεράστιο. Οι πρακτικές αυτές δεν έχουν μόνο ξεφύγει από κάθε όριο, αλλά δημιουργούν συνθήκες γενικευμένης ύφεσης για το 2012 σε ολόκληρη την ευρωζώνη, η οποία θα επιδεινώσει ακόμη περισσότερο την κατάσταση των τραπεζών.

Δεν είναι παράξενο που όλοι, επίσημοι και μη, παράγοντες της ευρωζώνης τα έχουν βάψει μαύρα. Η γερμανική Bild (31/5) διακρίνει εφιαλτικές προοπτικές: «Η Ισπανία δεν κατορθώνει να ελέγξει την τραπεζική της κρίση. Η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με τη χρεοκοπία, ενώ η Ιταλία μετά βίας μπορεί να δανεισθεί χρήματα. Τα καπέλα επικινδυνότητας σε ιταλικά και ισπανικά ομόλογα έφτασαν το επικίνδυνο όριο του 7% και οι αγορές αντιδρούν νευρικά στέλνοντας την ισοτιμία του ευρώ στα 1,24 δολάρια. Οι ειδικοί προειδοποιούν για ενδεχόμενο οικονομικής κατάρρευσης εντός του θέρους», παρατηρεί η εφημερίδα.

Την διαπίστωση ότι η κρίση του ευρώ βαθαίνει με αφορμή την τραπεζική κρίση στην Ισπανία συμμερίζεται και η ολλανδική εφημερίδα NRC Handelsblatt: «Ο Ισπανός πρωθυπουργός Ραχόι θα αναγκαστεί να κάνει το ταπεινωτικό βήμα προς τα έξω και αυτό αφορά και την υπόλοιπη Ευρώπη. Είναι προφανές ότι η Ισπανία θα πρέπει να χτυπήσει την πόρτα του μόνιμου μηχανισμού στήριξης ESM, προκειμένου να διαδώσει τις τράπεζές της. Κάτι που δεν ανταποκρίνεται στους σκοπούς του εν λόγω ταμείου ανάγκης και μπορεί να λειτουργήσει μόνο εφόσον συναινέσει σε αυτό ο μπαμπούλας Γερμανία. Προτού λοιπόν τεθεί σε λειτουργία ο μόνιμος μηχανισμός στήριξης δέχεται ήδη πιέσεις. Με τους ερασιτεχνισμούς του ο Ραχόι όξυνε τα υφιστάμενα προβλήματα στην Ευρώπη. Η ευρωκρίση βαθαίνει», καταλήγει το δημοσίευμα.

Βέβαια, η ουσία της νέας επιδείνωσης δεν οφείλεται στους τυχόν «ερασιτεχνισμούς» των πολιτικών, αλλά η επιμονή να διασωθεί ένα σύστημα το οποίο είναι αδύνατο να διασωθεί. Το τραπεζικό σύστημα του ευρώ. Οι παρεμβάσεις που έχουν γίνει μέχρι σήμερα προκειμένου να διασωθούν οι τράπεζες και το νόμισμά τους, το ευρώ, έχουν επιδεινώσει την κατάσταση όσο ποτέ πριν.

Η κρίση του χρέους και των πολιτικών παρεμβάσεων από τις κεντρικές τράπεζες έχει υποβαθμίσει την ποιότητα και την αξία των αγορών χρέους και σηματοδοτούν ένα «δυνητικό σημείο θραύσης» στην παγκόσμια οικονομία, δήλωσε σε μηνιαία επιστολή του προς τους επενδυτές ο Μπιλ Γκρος της Pimco, διαχειριστής του μεγαλύτερου fund ομολόγων στον κόσμο. «Οι πολιτικές απαντήσεις από τις φορολογικές και νομισματικές αρχές κατάφεραν να αποτρέψουν το ουσιαστικό κούρεμα των περίπου 200 τρισεκατομμυρίων δολαρίων αξίας χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων που συνθέτουν το παγκόσμιο πιστωτικό σύστημά μας, αλλά με την διαδικασία αύξησαν τον κίνδυνο και μείωσαν την απόδοση των κρατικών αξιών που αποτελούν τον πυρήνα τους,» δήλωσε ο Γκρος. Εδώ ακριβώς βρίσκεται το πρόβλημα. Προκείμενου οι τράπεζες να μην κουρέψουν τα ενεργητικά τους, οι κεντρικές τράπεζες και οι κυβερνήσεις διοχέτευσαν δεκάδες τρισεκατομμύρια σ' αυτές. Το αποτέλεσμα είναι σήμερα να χρειάζονται ακόμη περισσότερα χωρίς να ξέρει κανείς που θα σταματήσει όλο αυτό το πανηγύρι των τρισεκαττομυρίων σε ενέσεις προς τις τράπεζες.

Οι τράπεζες λοιπόν είναι το πρόβλημα και όχι τα κράτη. Η εκτίναξη του κρατικού χρέους είναι απόρροια αυτής της τραπεζικής τερατογέννεσης, η οποία ειδικά στην ευρωζώνη έχει ξεφύγει πέρα από κάθε έλεγχο γιατί έχει σχεδιαστεί εξαρχής με τέτοιο τρόπο ώστε οι τράπεζες να αποτελούν ένα ενιαίο σύστημα πέρα και πάνω από κάθε έλεγχο με την ΕΚΤ κεντρικό θεματοφύλακα των συμφερόντων τους. Γι' αυτό και το ευρώ έχει μετατραπεί σε μηχανισμό χρεοκοπιών κρατών και οικονομιών.

Τα 17 κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ βρίσκονται σε πραγματικό κίνδυνο αποσύνθεσης, εκτός κι αν αναδιοργανώσουμε τους φορολογικούς και οικονομικούς δεσμούς του μπλοκ, δήλωσε ο Επίτροπός της Οικονομικής και Νομισματικής Επιτροπής, Όλι Ρεν. «Ο τρόπος που τα πράγματα πηγαίνουν και στο πλαίσιο των σημερινών δομών, η ζώνη του ευρώ ενέχει ένα σημαντικό κίνδυνο της διάλυσης,» δήλωσε ο Ρεν σε ομιλία του σε εκδήλωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο Ελσίνκι. «Κατευθυνόμαστε είτε για την αποσύνθεση της ζώνης του ευρώ, είτε για μια σταδιακή ενίσχυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης.» Η απόκλιση στις αποδόσεις των κυρίαρχων χωρών του ευρώ δείχνει ότι αυξάνονται τα στοιχήματά στις αγορές εναντίον της ακεραιότητας του ευρωχώρου των 17. Οι αποδόσεις για τα διετή Γερμανικά ομόλογα μειώθηκαν κάτω από το μηδέν για πρώτη φορά αυτή την εβδομάδα, ενώ η απόδοση των Ισπανικών με παρόμοια λήξη ισπανικά αυξήθηκε κατά 11,8 μονάδες βάσης, δηλαδή στο 5,11% την Παρασκευή.

Η απόδοση κάτω από το μηδέν σημαίνει ότι οι επενδυτές θα λάβουν επιστροφές έως την ωρίμανση των ομολόγων τους λιγότερα από το ποσό που κατέβαλαν για να αγοράσουν το χρέος. Η απόδοση των 10ετών ομολόγων στην Ισπανία υπερέβη το 6,5% για τρίτη ημέρα, προσεγγίζοντας τα επίπεδα στα οποία η Ελλάδα, η Ιρλανδία και η Πορτογαλία κατάφυγαν στον μηχανισμό διάσωσης αφού αποκλείστηκαν από τη χρηματοδότηση της αγοράς. Το ευρώ υποχώρησε 7,3% έναντι του δολαρίου κατά τους τελευταίους δύο μήνες. Μέσα σ' αυτή την εβδομάδα έπιασε το χαμηλότερο σημείο για σχεδόν δύο χρόνια, καθώς οι επενδυτές γίνονται όλο και πιο ανήσυχοι ότι η ευρωζώνη θα διαρραγεί. Η νομισματική ένωση «έχει εξαιρετικά σκληρές αποφάσεις μπροστά της και είναι σημαντικό να αντιμετωπίσουμε την αλήθεια», δήλωσε ο Ρεν. «Πρέπει να συνεχίσουμε με μέτρα για την εξισορρόπηση των δημόσιων οικονομικών κατά την ίδια στιγμή χρειαζόμαστε διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και δράσεις που ενισχύουν την ανάπτυξη.»

Τα μέτρα λιτότητας όμως αποδεικνύονται όχι μόνο αντιλαϊκά, αλλά και πνίγουν την ανάπτυξη στις χώρες που τελούν υπό άμεση κηδεμονία, όπως η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία. Η οικονομία της νομισματικής ένωσης θα συρρικνωθεί 0,3% αυτό το έτος ενώ το 2013 αναμένεται 1% άνοδος, όπως δήλωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον περασμένο μήνα. Η ανεργία έφθασε το 11% στην ευρωζώνη τον Απρίλιο και τον Μάρτιο, το υψηλότερο που έχει καταγραφεί από την στατιστική υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Λουξεμβούργο. Η Ισπανία, η κυβέρνηση της οποίας προσπαθεί να περιορίσει με κάθε τρόπο μια τραπεζική κρίση, που σοβεί εδώ και δυο χρόνια, είχε το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας του μπλοκ στο 24,3 τοις εκατό, πάνω από 24,1 τοις εκατό το Μάρτιο. Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι, δήλωσε την Πέμπτη ότι το ευρώ είναι «μη βιώσιμο, εκτός αν αναληφθούν περαιτέρω ενέργειες.»

Ποιες ενέργειες; Μα την πεπατημένη: Περισσότερη λιτότητα που θα εξασφαλίζει περισσότερο χρήμα για ενέσεις ρευστότητας στις τράπεζες. Πολλοί κι από ότι φαίνεται μαζί τους και ο πρόεδρος της ΕΚΤ, Ντράγκι, υποστηρίζει την προσφυγή στο ευρωομόλογο και την έκδοση πρόσθετου νωπού χρήματος. Και φυσικά περαιτέρω ενίσχυση του ρόλου των οργάνων της ευρωζώνης σε βάρος της κυριαρχίας των κρατών. Η Μέρκελ για πρώτη φορά δεν αντιτάχθηκε από θέση αρχής σε όλα αυτά. Απλά διεκδικεί ανταλλάγματα, οικονομικά και πολιτικά. Θα σταματήσουν όλα αυτά την διαδικασία αποσύνθεσης και χρεοκοπίας του ευρώ; Ούτε κατά διάνοια. Αντίθετα θα προσθέσουν περισσότερη εύφλεκτη ύλη στην ήδη εκρηκτική κατάσταση.

Η κατάρρευση του ευρώ και της ευρωζώνης δεν έχει να κάνει με την κατάσταση της Ελλάδας και των άλλων οικονομιών της ζώνης, αλλά με το βάθεμα της κρίσης του ίδιου του κοινού νομίσματος το οποίο από την φύση του δεν είναι βιώσιμο. Όπως δεν είναι βιώσιμο και το τερατώδες τραπεζικό σύστημα που αντιπροσωπεύει. Δυο είναι οι επιλογές που εξ αντικειμένου τίθενται στα επιτελεία της ευρωζώνης: είτε δραστικό κούρεμα των τραπεζών σε βαθμό που δεν μπορεί να αντέξει το ευρωσύστημα, ως υφίσταται, είτε διάσπαση και διάλυση της ευρωζώνης. Όσο περισσότερο επιμένουν οι διάφοροι επίδοξοι φύλαρχοι της πολιτικής και της οικονομίας σε «ευρωπαϊκή λύση» του προβλήματος, τόσο περισσότερο προετοιμάζουν την κατάρρευση των οικονομιών της ευρωζώνης με τέτοιο πάταγο και θύματα που μόνο η πολεμική περίοδος έχει να επιδείξει.